مهاجرت، تحرک سکونتی و بازتاب آن بر ساختار اجتماعی- فضایی شهری مطالعه موردی: مهاجرین افغانی شهر مشهد با تأکید بر مناطق 4، 5 و 6

چکیده: حرکت خانواده ها از یک محل مسکونی به سایر محلّه ها در داخل شهر، نقش عمده ای در شکل گیری و یا تغییر مجدد حوزه های اجتماعی شهر بازی می کند. هر چند مهاجرت، ساختار اجتماعی و جمعیتی واحدهای همسایگی را شکل داده و تغییر می دهد, خود نیز توسط ساختار اجتماعی ـ فضایی موجود شهر مشروط می گردد. الگوهای تحرک مهاجرین ممکن است تحت تأثیر عواملی چون نزدیکی به محل کار، مدت سکونت، وضعیت اشتغال، سطح درآمد،سن، جنس و شرایط خانوادگی باشد. امروزه موضوع تحرک سکونتی در نواحی مختلف شهر به دلیل رابطه ی اجتناب ناپذیر علت و معلولی بین مهاجرت های درون شهری و ساختار اجتماعی ـ فضایی آن ، به ویژه در تحلیل جغرافیای اجتماعی شهرها مورد توجه قرار گرفته است. روش این تحقیق اسنادی، کتابخانه ای و پیمایشی بوده و اطلاعات مورد نیاز به صورت میدانی با ابزار پرسشنامه گردآوری شده است. جامعه آماری آن شامل مهاجرین افغانی ساکن شهر مشهد بخصوص مناطق 4،5 و6 و محلاتی مثل گلشهر، شهرک شهید رجایی(قلعه ساختمان)،التیمور(پنجتن) که تراکم افغان ها در این محلات مشهود است می باشد. روش تعیین حجم نمونه بر اساس پراکندگی مهاجرین افغانی در سه منطقه به این شکل بوده است که بر اساس فرمول کوکران 389 پرسشنامه بین مهاجرین سه منطقه که 72 درصد جمعیت مهاجر افغانی را در خود جای داده است (با تأکید بر محلات گلشهر، قلعه ساختمان و پنجتن) بر اساس جمعیت کل منطقه و با احتساب جمعیت مهاجرنشین آن در منطقه 4، 194 پرسشنامه، در منطقه 5، 135 پرسشنامه و منطقه 6، 60 پرسشنامه توزیع و گردآوری شده است. همچنین واحد تحلیل آن نیز سرپرست خانوار می باشد. در نهایت اطلاعات گردآوری شده توسط نرم افزار spss مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بخش عمده مهاجران افغان در ابتدای ورودشان به شهر مشهد در مناطق خاصی از شهر، عموماً حاشیه شهر وارد شده و تحرک سکونتی بعد از اسکان اولیه آن ها هم در درون همین مناطق و محلات بوده و شعاع زیادی را در بر نگرفته است. علت این مسئله بیشتر بر می گردد به اینکه آن ها بر اساس الگوی مذهبی و قومیتی شان دست به انتخاب محل سکونت اولیه شان زده اند و بر اساس همین الگو اقدام به تحرک سکونتی بعد از اسکان اولیه نموده اند. این در حالی است که تجربه شهر نشینی در طول مدت اقامت آن ها تأثیر چندانی بر ذهنیت مذهب و قومیت در تحرک سکونتی آن ها نداشته است. از پیامدهای اجتماعی و فضایی حضور مهاجران افغان در حاشیه شهر مشهد می توان تشدید حاشیه نشینی، تغییر در فضای اجتماعی، اقتصادی، بازار مسکن( خرید و فروش، رهن و اجاره) اشاره نمود. همچنین نتایج دیگر تحقیق نشان می دهد که بین ویژگی های فردی و اجتماعی مهاجرین از قبیل سن، جنس، میزان درآمد، تحصیلات، قومیت و مذهب تفاوت معنی داری وجود دارد.